Medeni Yargıda Dijitalleşmenin Etkileri Ulusal Çalıştayı
20 Aralık 2024’te Boğaziçi Üniversitesi’nde düzenlenen çalıştay, medenî yargı sürecinin temel ilkelerinin dijitalleşme çağında nasıl şekillenebileceğini tartışmak açısından önemli bir buluşma oldu. Tasarruf, taraflarca getirilme, hukuki dinlenilme hakkı, silahların eşitliği, aleniyet ile bağımsız ve tarafsız yargılama gibi prensiplerin, Covid-19 sonrası gelişen çevrimiçi duruşmalar, elektronik tebligat ve yapay zekâ destekli analizler ışığında nasıl korunacağı ele alındı. Özellikle katılımcılar, dijital teknolojilerin davaları hızlandırabileceği, delillerin düzenlenmesini kolaylaştırabileceği ve coğrafi engelleri aşabileceği konusunda hemfikirdi; bununla birlikte, teknolojinin taraf iradesini gölgelememesi ve savunma hakkını zayıflatmaması gerektiği de vurgulandı.
Çalıştay boyunca, dijital imkânların yargılamada “asistan” rolü üstlenmesinin verimlilik açısından yararlı olacağı fakat nihai kararların her zaman insan unsuruna dayanması gerektiği belirtildi. Silahların eşitliği ilkesine dair en sık dile getirilen endişe, herkesin aynı dijital okuryazarlık ve teknik imkânlara sahip olmamasıydı. Bu nedenle, mahkemelerin taraflara eşit destek sağlaması ve dijital uçurumun adalete erişimi olumsuz etkilememesi için önlemler alınması önerildi. Aleniyet ilkesi kapsamında ise çevrimiçi yargılamanın şeffaflığını korumanın, fiziksel duruşma salonlarının kamusal niteliğini dijital ortama taşımayla mümkün olacağı ifade edildi.
Günün sonunda, dijital araçların temel ilkeleri ortadan kaldırmayacağı, ancak bu ilkelerin çağın gereklerine uygun şekilde yeniden yorumlanmasının kaçınılmaz olduğu sonucuna varıldı. Yapay zekâ temelli uygulamaların, çevrimiçi duruşmaların ve elektronik belge yönetiminin doğru düzenlemelerle adalete erişimi kolaylaştırabileceği, hak arama özgürlüğünü güçlendirebileceği ama aynı zamanda kişisel verilerin korunması ve teknolojiye erişim eşitliği gibi hassas konularda dikkatli düzenlemeler yapılması gerektiği dile getirildi. Çalıştayın, Türk medeni yargı uygulamasına yol gösteren önemli fikirlerin paylaşılmasına vesile olduğu ve ortak akıl arayışını zenginleştirdiği ortak bir görüş olarak benimsendi.
Benim açımdan, bu çalıştayın benzerlerinin düzenli aralıklarla tekrarlanması büyük önem taşıyor. Dijital dünya hızla gelişirken, temel yargı ilkelerinin bu gelişmeler karşısında canlı kalmasını ancak sürekli bir diyalog ve ortak çalışma ile sağlayabiliriz. Hem akademi hem uygulama tarafının bir arada olması, ortaya çıkan yeni riskleri ve fırsatları yerinde değerlendirme imkânı sunuyor ve bu sürece düzenli bir şekilde devam etmek, adalet sistemimizin geleceği açısından kritik öneme sahip.
